xoso66: Hai người đàn ông nằm dài trên sàn gạch bẩn trong bộ quần áo rằn ri còn dính máu. Họ là hai trong ba tay súng thuộc công ty an ninh tư nhân Wagner của Nga vừa bị Ukraine bắt làm tù binh ở khu vực phía bắc thành phố Bakhmut, tỉnh Donetsk, nơi đang diễn ra giao tranh ác liệt. Người thứ ba, thương tích nặng hơn, đã được đưa đến bệnh viện, theo một sĩ quan Ukraine.
Vết thương của họ dường như do trúng mảnh pháo. Một người bị trói chặt tay bằng băng dính xanh, người kia được thoải mái hơn khi chân tay được tự do.
Ilya (trái) và Mikhail trong phòng thẩm vấn của quân đội Ukraine hôm 20/2, sau khi bị bắt. Ảnh: Washington Post
“Anh có muốn hút thuốc hay uống nước không?”, viên sĩ quan Ukraine hỏi một trong hai tay súng Wagner bằng tiếng Nga sau khi nhóm phóng viên Washington Post bước vào căn phòng. “Họ muốn phỏng vấn anh”.
Một giờ tiếp theo, trước bình minh của ngày đầu tuần, trong lúc chờ được đưa đi chăm sóc y tế, Mikhail và Ilya, hai tay súng Wagner bị bắt, đã kể lại hành trình dẫn họ từ nhà tù ở Nga đến chiến trường Ukraine. Hành trình đó bắt đầu từ những cái chết liên quan đến rượu.
Ilya, 30 tuổi, là một thợ cắt tỉa cây đến từ vùng Smolensk, miền tây Nga. Anh bị kết án 6 năm tù vì đi xe máy trong lúc say rượu và gây tai nạn, khiến người em trai ngồi phía sau thiệt mạng. Hồ sơ tòa án ở Smolensk xác nhận người mang tên Ilya bị kết án với tội danh “điều khiển xe cơ giới trong tình trạng say xỉn”.
Mikhail, 35 tuổi, không có công việc ổn định, cho biết anh đã say rượu và đánh chết một người đàn ông trong lúc ẩu đả tại quê nhà ở gần thành phố Chita, vùng Viễn Đông Nga. Hồ sơ từ các tòa án tại Chita xác nhận Mikhail bị kết án 9 năm tù vì tội “cố ý gây thương tích nghiêm trọng, vô ý gây chết người” vào tháng 7/2021.
Các thông tin cơ bản mà Mikhail và Ilya cung cấp có thể được xác minh độc lập từ kho dữ liệu công của Nga, như họ tên, giấy khai sinh và hồ sơ phạm tội.
Hồi tháng 10 năm ngoái, Mikhail được đưa đến tập trung ở sân trại giam cùng hàng chục phạm nhân khác, trong lúc một chiếc trực thăng từ từ đáp xuống.
Yevgeniy Prigozhin, người sáng lập tập đoàn Wagner, bước xuống trực thăng và phát biểu trước đám đông. Đó là thời điểm không lâu sau khi chiến dịch phản công mùa thu của Ukraine đã đẩy lùi quân đội Nga khỏi phần lớn vùng Kharkov và Kherson. Nga lúc bấy giờ đang rất cần bổ sung lực lượng trên chiến trường.
Prigozhin nói với các tù nhân rằng ông đến với lời đề nghị từ Tổng thống Vladimir Putin là “xóa sạch” mọi tiền án trong hồ sơ đối với bất kỳ ai đăng ký tham chiến.
Nhưng Mikhail cũng nghe Prigozhin đe dọa rằng bất kỳ ai trốn chạy khỏi mặt trận sẽ ngay lập tức “về số 0”, thuật ngữ Wagner dùng để chỉ việc giết những người đào ngũ. Trong 10 ngày sau đó, Mikhail được đưa đến miền tây Nga. Đến tháng 11, anh có mặt trên chiến trường miền đông Ukraine.
Yevgeny Prigozhin, ông chủ tập đoàn an ninh Wagner. Ảnh: AP.
Ilya đến Ukraine một tháng sau đó. Ngoài cam kết được xóa án tích, anh còn được Wagner hứa trả hơn 1.300 USD mỗi tháng khi trở thành lính bộ binh và thêm 1.200 USD tiền thưởng mỗi lần chiếm được vị trí phòng thủ của đối phương hay làm nổ tung xe chiến đấu địch.
Lời hứa ân xá cùng khoản tiền hậu hĩnh này đã trở thành động lực thúc đẩy không ít tù nhân chấp nhận lao mìnhxoso66 ra giữa làn đạn. Họ được cho là chiếm khoảng 80% trong 50.000 quân Wagner, lực lượng đang dẫn đầu cuộc tấn công ác liệt kéo dài suốt nhiều tháng qua ở Bakhmut.
Theo ước tính của tình báo quân đội Anh, khoảng một nửa số tân binh tuyển mộ từ nhà tù của Wagner đã thiệt mạng hoặc bị thương trên chiến trường, một số ít bị bắt làm tù binh.
Hai lính Wagner cho hay khi ở trong nước, họ đã được kể về vô số “hành động khủng khiếp” mà quân đội Ukraine gây ra cho dân thường Ukraine nói tiếng Nga. Nhưng cả hai khẳng định rằng điều khiến họ quan tâm hơn là cơ hội được xóa án tích khi ký vào hợp đồng tham chiến trong 6 tháng.
“Không ai ép tôi đến đây cả”, Mikhail nói về quyết định đến chiến đấu ở Ukraine. “Tôi tự mình lựa chọn, thậm chí không cần phải nghĩ”, tay súng Wagner giải thích thêm về cơ hội rời nhà tù để tới tham chiến tại đất nước mà anh chưa từng đặt chân đến.
Trong các cuộc phỏng vấn, họ cũng xác nhận thông tin về những quy định và hình phạt khắc nghiệt mà Wagner đặt ra. Theo lời họ, có người đã bị “xóa sổ” vì phản đối chiến thuật tấn công ồ ạt của nhóm ở Bakhmut, khiến hàng trăm người chết mỗi ngày.
Những đợt tấn công kiểu “biển người” như vậy đã giảm đáng kể trong những tuần gần đây, khi Wagner mất đi lượng quân đáng kể.
Trong suốt cuộc phỏng vấn giữa báo Mỹ với hai tay súng Wagner, sĩ quan Ukraine canh gác vẫn đứng nghe ở phòng bên cạnh. Anh thỉnh thoảng bước vào để đặt câu hỏi cho hai tù nhân hoặc chia sẻ thông tin mà anh nói rằng họ đã cung cấp trong quá trình thẩm vấn trước đó. Cả hai lính Wagner đều cho biết họ sẵn sàng trả lời các câu hỏi liên quan đến kinh nghiệm chiến đấu của mình.
Các thành viên Wagner tham gia chiến dịch tiến công Bakhmut hồi tháng một. Ảnh: RIA Novosti.
Trước khi được cấp súng chiến đấu, Ilya đã trải qua thời gian ngắn huấn luyện trong một khu rừng ở Ukraine với các chuyên gia Wagner từng tham chiến ở Syria và châu Phi. Cả anh và Mikhail đều không thấy bất kỳ dấu hiệu nào của các đơn vị quân đội chính quy Nga.
Ilya được giao nhiệm vụ xác định vị trí quân đội Ukraine. Nhưng với chỉ một máy bay không người lái (UAV) mà không có thiết bị nhắm mục tiêu nào khác, lựa chọn duy nhất của anh là tiến lên dưới làn đạn cho đến khi nhìn thấy tận mắt đối phương. Mỗi ngày đều vô cùng chết chóc, Ilya mô tả.
Có lần hơn 400 thành viên trong đơn vị của anh đã thiệt mạng trong hơn 72 giờ khi tìm cách tấn công vào làng Krasna Hora, Ilya cho hay.
Khi ai đó phàn nàn, họ lập tức nhận hình phạt từ chỉ huy Wagner. Người bạn của Ilya từ nhà tù Smolensk được biết đến với biệt danh Kozan, 24 tuổi, là một trong 10 tay súng bị “cho về số 0” vì tham gia bạo động phản đối các điều kiện chiến đấu khắc nghiệt.
“Không thể vi phạm hợp đồng”, Ilya nhấn mạnh. “Tôi từng định bỏ trốn, nhưng họ có thông tin về gia đình tôi, các con tôi”.
Mikhail cũng có trải nghiệm tương tự. Anh thường xuyên được điều động chiến đấu xung quanh Bakhmut và khu vực Donetsk.
Anh cho biết khác biệt đáng chú ý nhất là chính sách trừng phạt được Wagner nới lỏng khi nhu cầu nhân lực tăng cao. Những người bị bắt quả tang sử dụng ma túy hay uống rượu trên chiến trường sẽ bị gia hạn hợp đồng thêm vài tháng mà không được trả thêm tiền. Theo Mikhail, ngay cả những kẻ đào ngũ cũng được tha tội, thay vì bị bắn như trước đây.
“Chính sách trừ khử đã bị đình chỉ”, anh nói. “Có thể bởi vì họ không còn đủ người nữa”.
Mikhail và Ilya không chiến đấu cùng nhau, nhưng cùng tham gia vào nỗ lực chiếm một cứ điểm của Ukraine hồi cuối tuần trước. Đợt tấn công của họ thất bại và hai người bị bắt sống.
Prigozhin hồi đầu tháng thông báo trên Telegram rằng Wagner không còn tuyển mộ phạm nhân từ các nhà tù ở Nga nữa, song không đưa ra lý do cụ thể. Ilya cho biết anh sẽ không khuyên những tù nhân khác đăng ký tham chiến, bởi từ khi chiến đấu cho Wagner, anh chưa bao giờ được trả tiền.
“Tôi chưa nhận được xu nào từ lương của mình”, Ilya quả quyết.
